تاکید بر آموزش ابتدایی



بدون شک در نظام آموزش و پرورش رسمی هر کشوری ، مقطع ابتدایی هم به لحاظ کمی یعنی تعداد معلمان و دانش آموزان و هم از نظر کیفی یعنی تاثیری که این دوره در موفقیت تحصیلی دانش آموزان در سراسر زندگی و دوران تحصیل دارد ، از اساسی ترین و مهمترین مقاطع تحصیلی است و به جرات می توان گفت هیچیک از دوره های تحصیلی از چنین اهمیتی برخوردار نیستند ؛ زیرا تحقیقات نشان می دهد دانش آموزانی که در دوره ابتدایی با ناکامی تحصیلی روبه رو هستند، در تمام دوره های تحصیلی دچار اشکال می شوند.


به همین دلیل کشورهای پیشرفته تمام هم ل و کوشش خود را به تعلیم و تربیت دانش آموزان در این مقطع معطوف کرده اند و در این میان ، ژاپن موفقیت ترین و پیشرفته ترین کشور در زمینه آموزش و پرورش به حساب می آید. اما براستی ریشه این موفقیت در کجاست؟ معلمان مدارس ابتدایی در ژاپن معمولا از میان هدفهای آموزش و پرورش این دوره بیش از پیشرفت تحصیلی دانش آموزان و گسترش مهارت های ویژه به رشد عاطفی ، اجتماعی و خود ادراکی دانش آموزان توجه دارند. آنها محیطی را سازماندهی می کنند که بر روابط انسانی ، پیوندهای عاطفی ، صمیمیت ، رفتار گروهی و احساس تعلق خاطر به مدرسه استوار است.

مبانی آموزش و پرورش ابتدایی ژاپن بیشتر بر شوق انگیز بودن مدارس ابتدایی ، توجه زیاد به رشد شخصیت کودک و ارائه محتوای مناسب تاکید می کند. برنامه های درسی دوره ابتدایی در ژاپن ۲ ویژگی مهم دارد: برنامه درسی ژاپنی ها خیلی مقتدرانه است و به تعبیر کارشناسان مختصر و مفید است و از سوی دیگر، بر رشد همه جانبه کودکان تاکید دارد.

● آموزش و پرورش ژاپن

مطالعات تطبیقی نشان می دهد که آموزش و پرورش عمومی و بویژه دوره ابتدایی در ژاپن از کیفیت بالایی برخورداراست. ازرا وگل ، استاد دانشگاه هاروارد در پژوهش خود به این نتیجه رسیده است که کودکان ژاپنی که دوره آموزش عمومی خود را در مدارس حومه شهرهای امریکا به پایان رسانیده اند، وقتی به ژاپن باز می گردند، یک تا ۲ سال در درسهای علوم طبیعی و ریاضیات از همسالان خود که در ژاپن تحصیل کرده اند، عقب ترند.

پژوهش های تطبیقی دیگری نشان می دهد که ژاپنی ها در مقایسه با مردم دیگر کشورهای صنعتی ، قوانین را کمتر نادیده می گیرند و این امر تا حدود زیادی ناشی از موفقیت آموزش و پرورش مدارس دوره ابتدایی در پرورش اجتماعی و اخلاقی و مهارت های زندگی کودکان است. در زمینه عوامل موثر بر رشد شناختی کودکان در ریاضی و علوم ، کودکان ژاپنی در دریافت مفاهیم ادراکی از همتایان دیگر کشورها جلوترند و براساس آزمون های مختلف و مشاهده منظم کلاسهای دوره ابتدایی از سوی کارشناسان ، خلاقیت کودکان ژاپنی برای مربیان خارجی بسیار عجیب و آموزنده بوده است.

بعلاوه ، بسیاری از پژوهشگران ، آموزش و پرورش ابتدایی ژاپن را در حوزه خواندن ، هنر، موسیقی و مطالعات اجتماعی نیز موفق تر می دانند. براستی ریشه این موفقیت ها در کجاست؟ آیا این همه موفقیت به دلیل طولانی بودن سال تحصیلی یا کارآمدی برنامه درسی ملی ژاپنی هاست؟ آیا به دلیل توجه خانواده ها به آموزش و پرورش کودکان یا توجه دولت به معلمان مدارس است؟ آیا با فرهنگ آموزش و روشهای به کار رفته در آموزش و پرورش مدارس ارتباط دارد یا به روشهای پرورش حرفه ای معلمان برمی گردد؟ و یا...؟

● برنامه درسی تلفیقی

این برنامه از آوریل سال ۲۰۰۳ در همه مدارس ژاپن اجرا می شود و بازنگری در برنامه های درسی مدارس است به نحوی که فرصت لازم برای یادگیری تلفیقی یا مطالعه تلفیقی در برنامه های آموزشی و درسی فراهم می شود.

این برنامه به عنوان یک ماده درسی نیست ، بلکه فرصت یادگیری است که در مدارس و برای دانش آموزان در نظر گرفته شده است و هر مدرسه با توجه به شرایط طبیعی ، فرهنگی ، جغرافیایی ، آموزشی و اجتماعی باید محتوای لازم برای آموزش آن را به کمک خود دانش آموزان فراهم کند. هدف اساسی این برنامه برقراری ارتباط موثر میان عناصر و موضوعات مختلف برنامه درسی در فعالیت های آموزشی مدارس است.

معمولا و به طور سنتی در برنامه های آموزشی مدارس دیوار محکمی میان موضوعات درسی کشیده شده است و هر ماده درسی صرف نظر از دیگر مواد به طور مستقل آموزش داده می شود. این روند برآمده از گسترش موضوعات درسی و مواد آموزشی در نظام آموزش عالی است که در برنامه های آموزشی مدارس نیز تاثیر قابل توجهی داشته است.

تصمیم به بازبینی برنامه های درسی و آموزشی مدارس و فراهم کردن فرصتهای جدید یادگیری در قالب برنامه درسی تلفیقی برای دانش آموزان بیشتر برای این منظور صورت گرفته است که دیوارهای بلند و مستحکم میان موضوعات و مواد درسی را کوتاه تر و منعطف تر کند. این برنامه بیش از آن که بخواهد دانش معینی را به دانش آموزان القائ کند.

به دنبال فراهم کردن زمینه های لازم برای شکوفایی قابلیت های فردی دانش آموزان و گسترش تجربه های فردی و مستقل آنهاست. بعلاوه کوشش می کند تا به آنها بیاموزد چگونه فکر کنند. تصمیم بگیرند، اندیشه های خود را سازماندهی کنند، مهارت های یادگیری ، پژوهش ، جمع آوری و تجزیه و تحلیل اطلاعات را به دست آورند. در ارتباط با محیط اطراف خود بیاموزند و آموخته های خود را با جامعه و زندگی روزمره مرتبط کنند.

در عین حال ، به مدارس توصیه شده است تا با توجه به موقعیت خود حتی الامکان موضوعاتی نظیر تفاهم و ارتباطات بین المللی ، مهارت های لازم زندگی در دنیای اطلاعات و ارتباطات ، سواد فناوری اطلاعات ، تفکر خلاق ، مسائل محیط زیست ، بهداشت و ایمنی فردی و اجتماعی ، مشارکت دانش آموزان در اداره مدرسه ، یادگیری از طریق شبکه مهارت های روابط انسانی ، مشکلات فرهنگی و اجتماعی جامعه ژاپن و غیره را مورد توجه قرار دهند. روش آموزش بیشتر کاربردی ، عینی و تجربی است و کمتر از روشهای معمول سخنرانی آن هم در فضای سنتی کلاس برای آموزش این درس استفاده می شود.

معلمان نه تنها معلمان رسمی مدرسه بلکه والدین ، شهروندان ، دوستان و همبازی ها، مسوولان فرهنگی ، علمی ، اجتماعی و صنعتی نیز هستند و مکانهای آموزشی نه تنها مدرسه بلکه شامل پارکها، کارگاه های صنعتی و خدماتی ، کتابخانه ها، موزه ها، رودخانه ها، کوهها، موسسات اجتماعی و آزمایشگاه های مختلف نیز هست.

دانش آموزان به روش فعال در فرآیند یاددهی یادگیری مشارکت می کنند و خود در تهیه و سازماندهی محتوا، ارائه درس و ارزشیابی آن بویژه در موضوعات بین رشته ای نقش اساسی دارند.

● کاهش محتوای آموزشی

شورای بررسی برنامه های آموزشی و درسی وزارت آموزش و پرورش ژاپن بر این باور است که کاهش حدود ۳۰ درصدی محتوای آموزشی و ساعات کلاسها از سال ۲۰۰۲ علاوه بر فراهم آوردن فرصتهای لازم برای یادگیری تلفیقی و انتخاب دروس اختیاری در دوره های ابتدایی و اول دبیرستان ، امکان انعطاف در برنامه های درسی ، فراهم آوردن زندگی شوق انگیز در مدرسه ، فرصتها و زمینه های لازم برای خلاقیت ، زندگی با نشاط و خرسندی از زندگی در مدرسه را برای دانش آموزان فراهم می کند.

البته از طرف مجامع علمی و موسسات تحقیقات تربیتی نگرانی هایی درباره افت تحصیلی و کاهش توانایی های علمی دانش آموزان به گوش می رسد. ولی وزارت آموزش و پرورش بر این باور است که به استناد پژوهش ها و مطالعات انجام شده ، کاهش محتوای آموزشی دوره ها و ساعات کلاسها و روزهایی که دانش آموزان به مدرسه می روند اجتناب ناپذیر است و این تغییرات موجب شکست تحصیلی و کاهش توانایی های علمی دانش آموزان نمی شود.

منبع:سازمان آموزش و پرورش استان خراسان

(برگرفته از وبلاگ حکمت ایلود آموزش ابتدایی شهرستان بستک)

آموزش ابتدايي محور سرنوشت ساز توسعه ملي ژاپن درآمدي بر فرهنگ آموزش در مدارس ژاپن

روزنامه كيهان >شماره19496 5/8/88 > صفحه 7 (اجتماعي) > متن
نويسنده: دكتر ابوالفضل بختياري


پژوهش هاي انجام شده درخصوص فرهنگ آموزش و فرهنگ مدارس ژاپني ها، اعجاب جهانيان را برانگيخته است. به طوري كه در چندين آزمون بين المللي (TIMSS تيمز)، آموزش و پرورش ژاپن جزو كشورهاي برتر جهان بوده است، همچنين مطالعات تطبيقي آموزش و پرورش نشان مي دهد كه آموزش و پرورش عمومي به ويژه دوره ابتدايي از كيفيت بسيار بالايي برخوردار است. «آزرا ووگل» (استاد دانشگاه هاروارد) كه حدود 20 سال در آنجا به مطالعه مشغول بوده مي نويسد: من از موفقيت هاي ژاپن طي دو دهه اخير شگفت زده شده بودم، از خودم مي پرسيدم چرا ژاپن، بي آنكه منابع طبيعي داشته باشد، تا اين حد در حل مشكلاتي كه براي جامعه آمريكا ناگشوده مانده موفق بوده است؟! اما به راستي راز موفقيت ژاپن در چيست و كدام ويژگي باعث شده تا بسياري از آگاهان، قرن بيست و يكم را «قرن ژاپن» بدانند و آن را كشور شماره 1 بشناسند؟
    ووگل (استاد دانشگاه هاروارد)، معتقد است نوسازي ژاپن از اواسط قرن نوزدهم (يعني عصر امپراتوري «مي جي» در سال 1868 آغاز شده و از اين زمان ژاپني ها به طور جدي با فرهنگ غرب آشنا شدند و از تركيب و تلفيق عناصر فرهنگي خود، فرهنگ نوين ژاپن را ساختند. روش ژاپني ها در اين تركيب فرهنگي، هشيارانه و آگاهانه بود. ژاپني ها تمدن و فرهنگ كهن خود را با دانش نوين درآميختند و فرهنگ كهن را دور نينداختند. حاصل اين آميزش بسيار اثربخش بود و فرهنگ ژاپن شكوفا شد. همچنين ويژگي ها همچون پشتكار، صبر و حوصله، انضباط دروني، حساسيت و احترام به ديگران، تاكيد بر كار گروهي (تيمي) در موفقيت آنها سهم داشته، ولي «ووگل» معتقد است: پيشرفت هاي ژاپني ها بيشتر دستاوردهاي ساختاري سازماني، سياستگذاري و برنامه ريزي درست آنهاست. شايد بتوان گفت «مديريت ژاپني» كه زبانزد جهانيان است در اين توفيق سهم بسزايي داشته است.
    بسياري از پژوهشگران علل توفيق ژاپن را به نظام آموزش و پرورش كارآ، با كيفيت و سرمايه گذاري زيادروي پرورش منابع انساني، سختكوشي و وفاداري افراد به سازمان هايي كه در آن كار مي كنند، احساس تعهد در جهت رشد و پيشرفت، فداكاري و آمادگي براي اصلاح نارسايي ها و اشتباهات خود، سازماندهي و مديريت بسيار خوب و كارساز نسبت مي دهند (هرمن كان)، همچنين برخي انديشمندان مي گويند: مردم ژاپن به آموزش و پروردن منابع انساني خود بسيار توجه و تاكيد دارند، برخي ديگر پژوهشگران جهش ژاپن را ناشي از ويژگي هاي فرهنگي خاص ژاپني ها مي دانند و برخي نويسندگان توانايي هاي ژاپني ها را براي «كار گروهي» كليد موفقيت آنها مي دانند.
    نظام آموزشي ابتدايي در ژاپن
    مدارس ابتدايي در ژاپن بسيار جالب و ديدني هستند، ساختار و نظام آموزش ابتدايي ژاپن به پرورش شخصيت كودك در اين دوره بسيار توجه دارند. فضاي فيزيكي مدارس ابتدايي بسيار مجهز و درخور توجه هست، به طوري كه اكثر مدارس ابتدايي در ژاپن استخر دارند و فضاي فيزيكي بسيار تميز و با طراوت هستند. اما چرا مدارس ابتدايي؟
    
    اكثر پژوهشگران آموزش و پرورش ژاپن، مدارس ابتدايي ژاپن را بسيار سرزنده، بزرگ، جالب و جاذب توصيف كرده اند، براي مثال «كومينگر» مي گويد:
    مدارس ابتدايي، گل سرسبد آموزش و پرورش ژاپن هستند. ژاپن در مقايسه با ايالات متحده آمريكا، سهم بيشتري از توليد ناخالص ملي خود را در مقاطع 12 سال تحصيلي (ابتدايي تا دبيرستان) و مقدار كم تري از آن را در آموزش دانشگاهي خويش، هزينه مي كند.
    در طول بيش از يكصد سال، رهبران و دولتمردان ژاپني به دوره آموزش ابتدايي به عنوان محوري سرنوشت ساز در توسعه ملي، نظر داشتند، چنان كه «آري نوري، موري»
    (معمار مدرنيزاسيون ژاپن) در سال 1885 مي نويسد: كشور ژاپن بايد از مقام سومي، به مقام دومي در جهان برسد و از آن رتبه به مقام اول دست يابد و نهايت هدف نيز بايد رهبري كل كشورهاي جهان باشد. به همين سبب بهترين راه براي نيل به آن هدف والا، صرف انرژي ملي براي ايجاد بنيادي مستحكم در آموزش دوره ابتدايي در اين كشور است.
    99 درصد دانش آموزان دوره ابتدايي در ژاپن در مدارس ابتدايي دولتي، در محل اقامت خود درس مي خوانند در اين دوره تحصيلات، آموزش رايگان است و فرزندان تمام ساكنان محل، اجازه ثبت نام دارند.
    در ژاپن 90 درصد دانش آموزان، كلاس دوازدهم را با موفقيت پشت سر مي گذرانند (اين نسبت در آمريكا 73 درصد و در اروپا 50 درصد است)
    ¤ اهميت بسيار زياد مردم و دولت ژاپن به آموزش و پرورش (دولت ژاپن بيشترين سهم از توليد ناخالص ملي را صرف دوره هاي آموزش پيش دبستاني و ابتدايي مي كند)
    ¤ تاكيد بر كارگروهي (تيمي)
    ¤ انعطاف فكري و نوپذيري نوسازي اعجاز آميز ژاپن
    ¤ نظام آموزشي كارآمد - كيفيت بالاي آموزش
    ¤ پشتكار، صبر و حوصله، انضباط دروني
    ¤ احترام به ديگران
    ¤ روح همكاري دسته جمعي
    ¤ انضباط و شوق به كار
    ¤ ثبات
    ¤ شوق يادگيري
    ¤ اخلاق كار و تلاش
    ¤در زمينه مديريت، ژاپني ها به رهبري جمعي گرايش دارند
    ¤ تاكيد بر جنبه كاربردي آموزش
    ¤ شيوه آموزش عملگرا، تاكيد بر آزمايش و پژوهش
    ¤ دانش آموزان در كارهاي مدرسه مشاركت فعال دارند (تعاون، همراهي گروهي)
    ¤مدرسه در ژاپن محل زندگي دانش آموزان است
    ¤ در مدارس سعي در بالابردن «اعتماد به نفس» فراگيران (دانش آموزان) است
    ¤ مدارس ژاپني تلاش براي رشد خلاقيت، رشد روحيه كارگروهي مي كنند
    ¤ بازي هاي آزاد در مدارس مورد توجه است
    ¤ مدارس ژاپني - بچه ها را براي زندگي در جامعه تربيت مي كند
    ¤ پرورش حس اعتماد به نفس
    ¤ شكوفائي خلاقيت
    ¤ مشاركت و درگيركردن بچه ها به صورت عملي
    ¤پرورش حس مسئوليت پذيري
    ¤ تاكيد بر رفاقت بين دانش آموزان به جاي رقابت
    ¤ تاكيد بر دوستي و همكاري بين بچه ها
    ¤ همكاري در نظافت مدرسه
    ¤ همكاري بسيار نزديك خانواده (اولياء) با مدرسه
    ¤ تاكيد بر دوستي و رفاقت در مدارس
    ¤ توجه به خودفرماني يا خود مديريتي
    ¤ تاكيد بر رشد اجتماعي سهم زيادي از آموزش در ژاپن به زندگي اجتماعي و رشد اجتماعي مي پردازد.
    ¤ ايجاد فرصت هاي مساوي براي همگان
    ¤ آموزش (پرورش) تمامي كودكان با يك روش
    ¤ معلمان مربي اند نه مستبد (معلم در نقش هادي و راهنما)
    ¤ در مدارس ژاپن تفريح و شادي ضروري است
    ¤ در مدارس با تفريح و شادي دانش آموزان را وارد به مشاركت و همكاري مي كنند
    ¤ درژاپن كلاسها به گروه هاي كوچك تقسيم مي شود.
    ¤ژايني ها كوشيده اند شادي و لذت را به فرايند يادگيري بياميزند.
    ¤ دركلاسهاي درسي ژاپن تعارض دشمني بين معلم و شاگرد وجود ندارد.
    ¤ هيچ دانش آموزي در ابتدايي مردود نمي شود- هيچ دانش آموزي ازمشاركت درفعاليت ها منع نمي شود
    ژاپني ها اعتقاد دارند تجربه ها، تاثير بلند مدت در رشد دارد لذا براي پرورش افراد تجارب مهم هستند
    ¤ برنامه درسي ملي دربردارنده راهكارهايي براي فعاليتهاي غيردرسي دانش آموزان مي باشد (برنامه نظافت مدرسه) از آنجا كه درمدارس ژاپني سرايداري وجود ندارد. پاكيزه نگه داشتن كلاسها، راهروها يا سرويس هاي بهداشتي زمين هاي بازي برعهده دانش آموزان است.

    نگارنده كه خود به مشاهده از مدارس ژاپن پرداخته، بسياري از دانش آموزان ابتدايي و پيش دبستاني را درحال نظافت كلاس و مدرسه ديده است. در يكي از مدارس ابتدايي دركيوتو و يك مركزپيش دبستاني درتوكيو شاهد دستمال كشيدن بچه ها در راهرو و كلاس بوده است.

 
  به زعم برخي پژوهشگران درمدارس ژاپن آموزش قلب ها و انديشه ها بچه ها مدنظر است.پژوهش لوئيس (1995)، نشانگر تجلي فرهنگ ژاپني در فرآيند آموزش و يادگيري در مدارس ژاپن است. و درمدارس به صورت حيرت انگيزي آموزش و يادگيري در قالب سناريوهاي فرهنگي مديريت مي شود و آموزش و پرورش ژاپن تا حدود زيادي فرهنگي است و مبتني بر فرهنگ ژاپني است.
    آموزش وپرورش ژاپن با همه محاسن كه مي تواند براي ما آموزنده باشد و از تجارب موفق درس گرفت ولي در دهه هاي اخير با مشكلاتي مواجه بوده كه منجربه تفكر و تعقل صاحبنظران علوم تربيتي ژاپن شده است از جمله Bullying(اذيت و آزار بچه ها) كمي انگيزه دانش آموزان براي درس نداشتن علاقه براي ادامه تحصيل (پرفسور نقي زاده)،عدم توجه به فرديت ]در ژاپن به كارگروهي و تيمي بسيار توجه مي شود- در نتيجه فرد و خواسته هاي فردي كمتر مورد توجه است[ موجب مشكلاتي شده است. كه درخور توجه است.
    ويژگي مهم فضاي فرهنگي مدارس ژاپن (دردوره ابتدايي) سرزندگي، شلوغي، شادابي، شادي و جار وجنجال كلاس است. معلمان ژاپني برخلاف همكاران خود در ساير كشورها تلاشي براي سكوت و ساكت و بي حركت نگه داشتن دانش آموزان خود نمي كنند. از آنجا كه دانش آموز مجاز است با بغل دستي خود صحبت كند براي تراشيدن مدادش از جا بلند شود يا پرده ها را بكشد. اين قبيل كارها، اختلال درنظم كلاس بشمار نمي رود.

    بنابراين نظم و انضباط تحميلي نيست و در نتيجه كلاسها نيز شلوغ و پرجار و جنجال است و اين امر از نظر معلمان، بي اشكال است.

(برگرفته از وبلاگ حکمت ایلود آموزش ابتدایی شهرستان بستک)